Vhahali

Kha lushaka lwa Vhavenda, hu na vhahali vhane ra di tongisa ngavho nge vha di dina nga u shela mulenzhe nga ndila dzo fhambananaho khau ita uri luambo, maitele na mvelele ya luno lushaka zwi vhulungee. Nga uralo ndi zwa ndeme uri ri fhululedze khathihi na u hulisa vhahali avho vhe naho zwovha zwi tshi khou konda vha phuletshedza kha ndingo dzavho.

Divhazwakale na vharangaphanda vha vhuhosini

Lushaka u lu lubikwa na ive, ive la vhibva lwone lwa sala lu bva kule. U ya nga manwalwa a talusaho vhubvo ha u lu lushaka, ho di vha na vharanga phanda vhe vha lu rangaphanda u swika a fha hune namusi ha divhea nga la uri Venda. Vharangaphanda vha vhahali vha u ranga ndi vha tevhelaho:

Dambanyika

ndi ene o rangaho lushaka lwa Vhavenda u bva Afrika vhukati, vha tshimbila vha tshi tsela dubo lwa Rhodesia hune namusi ha divhiwa nga Zimbabwe. Vho dzulanyana afha Vhukalanga u swika vha tshi pfukha mulambo wa Vhembe vha da vha dzula Dzata kha la Venda he vha wana lushaka lwa Vhangona.

Thohoyandou

Uyu ndi we ari a tshi di khoda nga murahu ha u dzama ha khosi Dambanyika ari ndou yo fa ho sala thoho yayo ndi afho he a vho swa na dzina la Thohoyandou ngeno lawe la vhubvo e Phophi.Thohoyandou u dovha a divhelwa u vha ene o fhataho mutsheto wa Dzata nga matombo e a laedza vhadzulapo vha shango lawe uri vha ye u a hwala ngei Vhukalanga. Tshinwe tshithu tshine tsha kha di akhamadza na namusi nga ha Thohoyandou ndi uri a huna ane a divha vhida lawe. Huna mavhari-vhari o fhambanaho nga fhethu he a dzamela hone.

Makhado

Tshilwa vhusiku tsha ha Ramabulana, muhali wa vhahali ndi munwe o shumaho zwihulu kha u fhata lushaka lwa Vhavenda. Makhado o dzhena vhuhosini nga murahu ha nndwa khulu na mukomana wawe Davhana musi khotsi avho vho Ramabulana vha tshi kha di bva u dzama. U vha na maanda hawe na u thonifhiwa nga lushaka zwo mu itela dzina uri avhe munwe wa mahosi a divheswaho kha lushaka lwa Vhavenda.

Pfunzo na Manwalwa

Musi pfunzo i tshi swika kha Lushaka lwa Vhavenda nga dzi mishinari yo wana vhanzhi vha tshi tenda uri pfunzo i a pengisa.Nga uralo tshigwada tshituku na hone tshi bvaho mitani ya vhe vha tenda u vha vhagudi, ndi tshone tsho dzhenaho tshikolo. A vho vha tevhelaho ndi vhanwe vha vhe vha ranga u funzea na u phadaladza pfunzo vhukatini ha lushaka lwa Vhavenda.

Pfunzo

Kha sia la pfunzo ri na vhathu vhane na vhone vho shuma zwihulwane khauri ulu lushaka lwa Vhavenda lu vhe lu bvelelaho. Afha fhasi ndi tsumbo dza vhahali vho bonyololaho mato a lushaka ulwashu.

1. Dokotela Vho S.M Dzivhani.
2. Muphurofesa Vho M.E.R Mathivha.
3. Vho Z Mutsila.
4. Vho Khangale-ndi munwe o thomaho na zwikolo thungo ya tshikhuwani.
5. Vho Mulaudzi- na vhone vho di dzhenisa vho kha u tumbula zwikolo tshikhuwani.
6. Dokotela V.N Ndou - Munwe o thomaho na u nwala mabambiri a pfunzo uthusa lushaka na vhaswa vha afurika tshipembe.
7. Muphurofesa vho V.N Ralushai.
8. Dokotela vho Nemudzivhadi na vhanwe vho.

Vhanwali

Kha vhanwali ri bvulela munadzi muthu wa u thoma u nwala bivhili nga luambo lwa Tshivenda. Hu do vha ha vha na vhanwe vhanwali vho nwalaho u bva kha nganea, vhurendi ,nganea pfufhi, dirama na luambo nga Tshivenda. Afha fhasi ndi vhanwe vha vhanwali vhane ra di tongisa ngavho, vhanwali vho funzeaho.

1. Vho T.N Maumela
2. Vho E.T Maumela
3. Vho Sigwavhulimu
4. Vho E.S Madima
5. Vho P.R Ngwana
6. Vho N.A Milubi
7. Vho V.N.
8. Ndou
9. Vho R.N Madadzhe

Makwevho na vhuvhambadzi

Musi tshanduko dzi tshi khou itea, Vhavenda a vho ngo toda u salela murahu ri tshi sedza sia la zwamabindu, makwevho na vhu vhambadzi.Ho vha na vhahali vhe vha tanganelana musi zwi tshi da kha zwa mabindu.Vhahali vhenevho ndi vho Lukoto na vho Negukhula vhe vha thoma Vendaland Trading Company. Nga murahu havho ho di vha na vhanwevho vhe na vhone vha i sa vho phanda na zwa mabindu u fana na Vho-Muthige, Vho-Tshikororo na Vho-Tshedza.Ho mbo di vha u takuwa ha zwa mabindu shangoni la Venda.

Vhunanga hu sili (vhunanga ha tshikhuwa)

U fana na vhathu vha dzinwe tshakha, kha lushaka lwa Vhavenda ho di vha na vhathu vhe vha vha vhone vho shumaho zwihulusa uri ri wane na vhone vha tshi vhalwa kha mveledziso ya lushaka. A vha vha tevhelaho vho vha vhanwe vha u ranga kha u di dzhenisa kha zwa vhunanga hu sili kana ha Tshikhuwa (vhudokotela).

1. Dokotela Vho Raphunga
2. Dokotela Vho-Tshikovhi
3. Dokotela Vho-Dzhivhuwo
4. Dokotela Vho-Ramasuvha
5. Dokotela Vho-Ramagoma (radiographer)
6. Vho-Penina – vho nese vha u thoma Venda

Avha vhothe vho bulwaho afho ntha ndi vha ne sa lushaka lwa Vhavenda ra ri vho shuma zwihulu uri lushaka lu vhe hune lwa vha hone namusi. Hu di vha na vhanwe ro vha siaho nnda na vhone ri ri a vha ri tshileli. Ro vhona uri ri nga si tou amba vhathu vhothe kha siatari lino.