Maambele na Mirero
Mirero nayone ndi inwe ndila ine Vhavenda vha i shumisa u amba mafhungo. Kanzhi muthu u vha a tshi ṱoḓa u bvisela khagala mulaedza nga u pfufhifhadza na hone nga ndila yo dzumbamaho.
Sa tsumbo; ntsa hu tshenzhela phoswa: zwine zwa amba uri kanzhi ha itea tshithu kha vhutshilo ha muthu u a guda lune a kona uri zwisa tsha dovha zwa itea.
khuhu
- Ndi manwe na a khuhu mukegulu a tshi ḽa gwitha
- Ndi mulambatai iṱo ḽa khuhu
Ntsa
- Ntsa i tamba nga ntsana
- Ntsa ya ḽa muṋawa a i humi
- Ntsa hu tshenzhela phoswa
- Ntsa ya mulomo a i na nguvho
Ndau
- Phanḓa ha ndau a hu yiwi u sina tshikuni
- U songo vhona ndau yo eḓela, wa ri ndi tshimange
Nguluvhe
- Nguluvhe ye ndi edza ndou maṋanga a bva nga hanwani/mulomoni
Ndou
- Muthu ndi nḓou ha ḽi muri munwe
- Munna ndi nḓou, a i ḽi muri muthihi
- Nḓou a i lemelwi nga musingo wayo
Gwitha/Funguvhu
- Ndi maṅwe na khuhu mukegulu a tshi ḽa gwitha
- Funguvhu lori thilaiwi ḽa fhira muḓi ḽo lilala/kovhela
- Naho wa i viela bakoni mahunguvhu a ḓo i vhona
- Maṋoni a kavha mutanda muthihi u fhufha a ya liana
- Ḽinoni fulu a ḽi vhulahwi, ḽi na maumbulela
- Khangala ruḓa maṱo vuluvulu ḽo fa nga vhuhwavho
- Khangala mbili a dzi dzuli muina muthihi
- Fhondo ḽi si ḽau u thuvha ḽi tshi zhamba
- O ḽaho funguvhu u vhonala nga valuvalu
Mmbwa
- Mmbwa munamba i ya u funa iro shaya mubikeli
- Mmbwa phaphadzi u fashwa nga mulavhu ndi hayo
- Mmbwa i re na muṋe i vhonala nga tshiangaladzi
- Mmbwa ya ḽa iṅwe a i noni
- Mmbwa ndi mmbwa i ḽa na maṱanza ayo
- Ni songo vunda mmbwa mano
- Mmbwa i huvhaho a i lumi
- Mmbwa i poswa kurambo nga a i ḓivhaho
- U tshi fuwa muthu ranga nga mmbwa
Kholomo
- Kholomo ya nḓila a i fhedzi hatsi
- Ndi matenda dzo nwa ndi kholomo dza mvulani
- Ndi kholomo dza musanda wa dzi khada u a lifha wa dzi litsha wa lifha
- Ṱhavhanyedza i ḽa mbudzi tsalela i ḽa kholomo
Nzie
- Mubva hana nzie, nzie dzi khoroni
Khovhe
- Maudu a khovhe ndi vhana vhayo
Mbidi/Didinngwe
- Ri ḓe ndi mbiḓi ro vhona mavhala
- Ḽi naka ḽi tshi hoha ḽinwe didingwe ḽi tshi hohwa ḽi mavhala anga
- U songo vhona tsimba yo naiwa wa ri ndi lukhohe
nowa
- Nowa a i tevhelwi mulindini wayo
- Nowa yo vhonalaho a i lumi
- Thonga ya kule a i vhulai nowa
- Tshitaka tshe wa vhona nowa u ḓi i tshe ngomu
Pfene
- Ahuna pfene ḽi no fa ḽi songo gonya luwa
- Ahuna khali i no fa i songo bika
- Na vhuvhi haḽo pfeṋe vhusiku mavhele a ḽi ḽi
Mbevha
- Nwana wa mbevha ha hangwi mukwita
- Ndi khakhisa u rwa ndi mbevha ya ludongoni
- Mahondo manzhi ha bwi mulindi
- I rema nga lunwe mbevhana, mulindi u ḓo vhuya wa dala.
- Khumba ye yavha i na muno ludungela i tshe nalwo
- Tshe wa da iwe tshilavhi, na murundo wa phofu u do vhuya wa nwa
- Alu khwathi fhedzi lunundu, lu khwatha lu na thanda ngomu.
Mirero ya vhathu
- Tsiwana i laiwa nḓilani
- Ṱhoho thema i laya ṱhoho tshena
- Mulomo ndi khaladzi a nḓila
- Mulomo a u ḓalelwi nga mulambo
- Munwe muthihi a u ṱusi mathuthu
- Tshidzembe tsha mulima tsimbe, tshi divhiwa khombo nga mune watsho.
- Muenda tshilimo, milandu u rera yothe.
Nwana
- Nwana mula malofha mavhisi thumbuni hu onya hawe
- Nwana hu la a lilaho
- Mulenzhe muthihi au tshini tshiimbo
- U songo sea vhuhole u tshe nwana vhuhole vhu da vhuhulwaneni
- Nwana wa tshidzula huvhuya, huvhi huvhi huya vhidza.
Dora
- Tshisima tsha kule tshi vhulahisa muthu dora
- Upfa dora ndi u tama tshisima
Fhungo
- Khali yo bikaho i fhira yau shululelwa
- Fhungo muela fobvu na iwe mune wa tsimu li do u ela vho
- Mulilo wa mbava a u orwi
- Fhuri la u newa a lina khobvu
- Alukhwathi fhedzi lunzu lu khwatha luna thanda ngomu
Kule
- Tshakule tshi wanwa nga muhovhi
- Kule ndi hu sina wau
- Hu si halwo lukunda alu kokomedzwi lwa kokomedzwa lu a thara
- Nama kombetshedzwa i a fhula khali
- Vhuhadzi ndi nama ya thole ya fhufhuma ri a fhunzhela
- Vhida la musadzi ndi vhuhadzi hawe
- Ndi mutonga kanwe ndi thumbu ya bvani
- Nyavhumbwa wa dakaila wa kanda vho u vhumbaho
- Tshinakaho a tshiyi thambo tshi noya thambo ndi mutshinyalo
- Tahulela tshinanaunga tshi tshi hula tshi ula thoho
- Tshokotshoko a ili muthu muthu u liwa nga dzumbulukwane
- Maano a vhambwa nga luvhadzi
- U songo vhona mbulu we mbumbu muda murahu u mbulu yanga
- Tshinandala tshi dola tsho furaho tshi do litsha
Miri
- Fuyu li tswuku a li kundwi tshivhungu
- Muri u vhavhaho u bva tsindeni
- Munna u bebela munwe
- Philiphise a si tshi londa ndi tshilonda tshau di todela
- Wa sa lipfa u vhudzwani u do li pfela vhulaloni
- Ndia vhahwa lina mulwadze
- Mudivha tshikamba u divha nga tshawe
- Naho wa i khukhuna luombeni thunda nnda i do vhonala
- Wa li kukuna na thoni u do li lata nama
- U nembelela ha shamba a si uwa halo
- Khokhonya ila maaanda ayo
- Mulatshawe u a dzumbama a wanala hana mulandu
- Mudengu ha di denguli
- Hu ambuwa vhunanga vhukololo avhu ambuwi
- Hu ambiwa vhunanga vhutsila vha vhona nga mato
- Ndadzi a irwi luvhili
- Nwana u litshiswa mbado lufhanga u litsha nga ethe
- Nwana asa lili u fela ngozwini
- U lema hu fhira u lotshelwa
- U sa pfa hu tunya mavhudzi
- Ndi kudzembe kwa mulima thavha ku divhiwa khombo nga mune wakwo
- Phanda i tshi da i ranga nga thotha
- U tshi kokodza luranga u kokodza na vhana vhalwo
- Mutsinda ndi khwine shaka ndi bulayo
- Mukandangalwo lufu lu mulenzheni
- Lutiitii lu beba thathanana
- Munwe muthihi a u ṱusi mathuthu
- Munwe a u di sumbi
- Khombe ya fura i raha ndilo
- Ṋawa rila ri vhanzhi u zwimbela dzi a talula
- Iṱo lithihi a ḽi vhonwi nga tshilavhi
- Wa iṱo u sea mpofu
- U thanya asi u ruda mato
- Tsilu ḽi ḽa kanwe mutali u ḽa kanzhi
- Mudi wa goswi a u na malila
- Vhaṱali vha khomboni
- Mapfura a ḽiwa mutumbani
- Naho wa ṱamba wa dola senenga a ḽi ṱuwi
- Huvhala, malofha a u dodza ha fari
- Hu livhala mubai, mubaiwa ha livhali
- Muvheulwa u nekedza thoho
- Tshina phepho a tshi sumbedzwi mulilo
- Ndi vho mutanda nga u we ri wane makwati
- Ndi tshidzimba tsha a sina maṋo tshi litsheni tshi sinele muṋe watsho
- Tsetsetse i vhidza u gidima
- Thevhe yo fhambana na mpato
- Kale a hu fheli
- u sa pfa hu ṱunya mavhudzi
- Maudu a khovhe ndi vhana vhayo.
Tombo liya lemela
NA Milubi Ngoma ya Vhatei second edition 1984